Արցախյան Խոհանոց

on July 14, 2025

Ներածություն

Արցախը ոչ միայն հայտնի է իր պատմությամբ ու բնությամբ, այլ նաև իր հարուստ խոհանոցով։ Ղարաբաղյան խոհանոցը հանդիսանում է հայկական խոհանոցի ճյուղերից մեկը, սակայն ունի իր ուրույն համերը, բաղադրատոմսերը և ավանդույթները։ Հայկական հյուրընկալության անբաժան մասն է հարուստ սեղանը, որի կենտրոնում են տնական, տեղական մթերքներից պատրաստված ուտեստները։

Այս հոդվածը նպատակ ունի ծանոթացնել ձեզ Արցախի ամենահայտնի ավանդական ուտեստներին, նրանց պատմությանը, բաղադրիչներին և պատրաստման եղանակներին՝ միաժամանակ ապահովելով որոնողական օպտիմալացում։

1. Ժենգյալով հաց՝ Արցախի Նշանաբերման Խորտիկը

Պատմական ակնարկ

Ժենգյալով հացը Արցախի այցեքարտն է։ Այն բարակ խմորով պատրաստվող հաց է, որը լցոնվում է 10-ից ավել տեսակի վայրի կանաչիներով՝ ժենգյալով կոչված։

Բաղադրիչներ

Բարակ գունդուկած խմոր
Սեզոնային կանաչիներ՝ ժենգյալ, սմբուկի տերև, նանա, կտավտիկ, կատվախոտ և այլն։
Արևածաղկի ձեթ, աղ

Պատրաստման եղանակ

Խմորը գունդուկել՝ առանց խմորիչի։
Կանաչիները մանր կտրատել, խառնել աղով և ձեթով։
Լցոնել խմորը և տապակել թավայի վրա առանց յուղի՝ երկու կողմից։

Ինչու արժե փորձել

Բնական ու առողջարար ուտեստ
Հատուկ համ՝ խոտաբույսերի խառնուրդից
Արագ պատրաստվող ու հարմար ճանապարհորդների համար

2. Խաշիլ՝ Արցախյան Ձմեռային Ուտեստ

Խաշիլը Արցախի ձմեռային ավանդական ուտեստ է, որը պատրաստվում է ցորենից կամ եգիպտացորենի ալյուրից՝ ջրով եփած մածուկի ձևով։

Տեսակներ

Սովորական խաշիլ՝ մածուկային, մատուցվում է կարագով և ձեթով
Խաշիլ դոշաբով՝ քաղցր տարբերակ, ավելացվում է տնական խաղողի դոշաբ

Առանձնահատկություններ

Կալորիական ու տաքացնող՝ իդեալական ցրտաշունչ եղանակի համար
Մատուցվում է նախաճաշին կամ որպես առողջարար ընթրիք

3. Դոշաբ՝ Արցախյան Քաղցր Զեղչ

Դոշաբը խաղողի կամ թզի հյութից ստացված բնական քաղցր օշարակ է։ Այն համարվում է առողջարար հավելում և օգտագործվում է խաշիլի, չոր հացի կամ քաղցրավենիքի հետ։

Ինչպես պատրաստել

Խաղողը մզել՝ ստանալ հյութ
Եփել երկար ժամ՝ մինչև հեղուկի խտացում
Սառեցնել և պահել տարաներում

Առողջության օգուտներ

Բարձր էներգիա
Բնական հակաօքսիդանտներ
Կալցիում և երկաթի լավ աղբյուր

4. Տնական Գինի և Օղի

Արցախը հայտնի է իր խաղողի այգիներով և տնական գինեգործությամբ։ Գյուղերում պատրաստվում են գինիներ՝ տեղական խաղողի տեսակներից։

Տեսակներ

Կարմիր գինի՝ «Խնդողնի» տեսակից
Սպիտակ գինի՝ «Մուսկատ» և այլ տեսակներից
Տնական օղի՝ թուզից, խաղողից կամ սալորից

Գործընթաց

Խաղողի համեմատաբար երկար խմորում
Սառը նկուղներում պահպանում՝ տարվա ընթացքում

5. Ափորժ՝ Մսով Բանջարեղենային Կոլաժ

Ափորժը մսով, լոլիկով, սմբուկով և պղպեղով պատրաստվող տապակած ուտեստ է։ Այն ամառային շրջանի ամենատարածված հիմնական կերակուրներից է։

Պատրաստման եղանակ

Սոխը տապակել, ավելացնել միսը
Ավելացնել մանր կտրտած բանջարեղենները
Եփել մինչև պատրաստ լինի, մատուցել տնական հացին կամ պլավի հետ

6. Խորոված՝ Փայտի Բույրով Հավկիթային Համբույր

Արցախում խորովածը ոչ միայն ուտեստ է, այլ մշակութային երևույթ։ Մատուցվում է գրեթե բոլոր տոնական միջոցառումների ժամանակ։

Տեսակներ

Խոզի միս
Տավարի միս
Հավի միս

Ընդունված ավանդույթներ

Խորոված պատրաստվում է թթվասերով մարինացված մսից
Պահպանվում է հատուկ «թաքնոցի» մեթոդը՝ փակ կրակով
Մատուցվում է հացի, սոխի և բիբարով

7. Շիլա՝ Նրբահամ Ապուր

Շիլան Արցախում պատրաստվող նրբահամ ապուր է՝ փափուկ մսով, կարտոֆիլով և սեզոնային կանաչիով։

Սովորաբար մատուցվում է

Ձմռանը՝ որպես տաքացնող ուտեստ
Նորածիններին և տարեցներին՝ հեշտ մարսման պատճառով

8. Բանջարեղենով Տոլմա

Տոլման Արցախի ամենասիրված ուտեստներից է, հատկապես պաս ժամանակ։ Տարբերակները ներառում են պղպեղով, սմբուկով, կաբաչոկով լցոնումներ։

9. Կատարով Աչաջուր՝ Տաք Թթվաշեր ապուր

Աչաջուրը պատրաստվում է սառը կամ տաք տարբերակով։ Տաք տարբերակը պատրաստվում է կատարով (մածունով), լորիկով կամ չորացրած մածունով։

10. Տոնական Մեծ Սեղան Արցախում

Արցախում ամեն տոնական առիթ նշվում է հարուստ սեղանով։ Սովորական են՝

Տոլմա խաղողի տերևով
Բուրումբուլ (քաղցր տապակած թխվածքաբլիթ)
Խաչապուրի Արցախի տարբերակով՝ պանրով լցոնված հաց