Ղարաբաղյան հակամարտությունը և դրա պատմական արմատները

Ղարաբաղյան հակամարտությունը՝ երկարատև և հաճախ ողբերգական տարածքային վեճ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև, ունի դարավոր պատմական, էթնիկ և աշխարհաքաղաքական արմատներ։ Հակամարտության կենտրոնում է Լեռնային Ղարաբաղը, պատմականորեն հայկական բնակչություն ունեցող և աշխարհաքաղաքական կարևոր դիրք զբաղեցնող տարածաշրջան։

Գեոգրաֆիա և ժողովրդագրություն

Լեռնային Ղարաբաղը, որը հայերը կոչում են Արցախ, գտնվում է Ադրբեջանի տարածքում՝ Հայաստանի սահմանի մոտ։ Չնայած սովետական տարիներին հանդիսանում էր ինքնավար մարզ Ադրբեջանի կազմում, բնակչության մեծամասնությունը կազմել են հայեր։

Պատմական ֆոն

Տարածքը պատմականորեն եղել է հայկական թագավորությունների մաս, բայց ժամանակի ընթացքում անցել է պարսիկների, արաբների, մոնղոլների և ի վերջո՝ ռուսների տիրապետության տակ։ 1813թ․ Գյուլիստանի պայմանագրով Ղարաբաղը հանձնվեց Ռուսական կայսրությանը։

Սովետական շրջանը

1923թ․-ին Ստալինի որոշմամբ, Լեռնային Ղարաբաղը դարձավ Ադրբեջանի կազմում ինքնավար մարզ։ Այս որոշումը արմատավորեց հետագա հակամարտության հիմքերը։ Տասնամյակներով հայերը փորձում էին միանալ Հայաստանին, սակայն մերժվում էին։

Առաջին պատերազմը՝ 1988–1994

Սովետական միության անկումից հետո, 1988-ին, ԼՂԻՄ խորհրդարանը քվեարկեց միանալու օգտին։ Սկսվեցին բախումներ, պոգրոմներ և վերջապես՝ լիարժեք պատերազմ։

• 30,000-ից ավել զոհ
• 1 միլիոնից ավել տեղահանվածներ
• Հայկական ուժերը գրավեցին հարակից 7 շրջաններ

1994թ․ հաստատվեց հրադադար։ Արցախը հռչակեց անկախություն, սակայն մնաց չճանաչված։

Երկրորդ պատերազմը՝ 2020

2020թ․ սեպտեմբերին Ադրբեջանը մեկնարկեց հարձակողական գործողություններ՝ Թուրքիայի աջակցությամբ։

• Վերագրավեց Շուշին և այլ շրջաններ
• Ռուս խաղաղապահներ տեղակայվեցին
• Ավելի քան 7,000 զոհ՝ 44 օրում

2023թ․՝ Ադրբեջանի ամբողջական վերահսկողությունը

2023թ․ սեպտեմբերին Ադրբեջանի կողմից իրականացված ռազմական գործողության արդյունքում Արցախի իշխանությունները լուծարվեցին։ Մոտ 100,000 հայ լքեց Լեռնային Ղարաբաղը։

Աշխարհաքաղաքական հետևանքներ

Հակամարտությունը վերածվեց մեծ երկրների մրցակցության հարթակի։ Ռուսաստանը կորցրեց ազդեցություն, Թուրքիան ամրապնդվեց, իսկ Արևմուտքը հանդես եկավ հումանիտար դիրքերից։

Մշակութային և մարդասիրական ճգնաժամ

Տարածաշրջանը կրել է հսկայական մարդկային կորուստներ, մշակութային ժառանգության ոչնչացում, և բռնաճնշումներ։ Հաշտեցման ճանապարհը պահանջում է փոխվստահություն, իրավական երաշխիքներ և միջազգային վերահսկողություն։

Եզրակացություն

Ղարաբաղյան հակամարտությունը բարդ է, բայց լուծելի։ Պետք է կենտրոնանալ ոչ թե հողի, այլ խաղաղության, վերականգնումի և համակեցության վրա։

Ինֆոգրաֆիկա