Ղարաբաղի Մշակույթը՝ Հինավուրց Հարստություն և Ժամանակակից Ինքնություն

Ղարաբաղը՝ պատմական Արցախը, հայոց մշակույթի անբաժանելի մի մասն է, որի պատմությունը ձգվում է հազարամյակների խորքը։ Այս տարածքը ոչ միայն քաղաքական, այլ նաև մշակութային ինքնության խորհրդանիշ է, որտեղ համադրվել են ազգագրական ավանդույթները, արվեստը, ճարտարապետությունը, լեզուն և հավատքը։ Ղարաբաղի մշակույթը բխում է Հայաստանի ազգային արմատներից, բայց ունի իր յուրահատուկ երանգները՝ ձևավորված տեղանքում ապրող համայնքների կողմից։

---

I. Ժողովրդական Երգ ու Պար

Տարածված ժողովրդական երգերը

Ղարաբաղում ժողովրդական երգերը հիմնականում փոխանցվել են բանավոր ձևով։ Դրանցից շատերը երգվում են դուդուկի, շվիի կամ զուռնայի ուղեկցությամբ։ Ներկայացնենք մի քանիսը՝

• «Արարատը սար է»
• «Ղարաբաղի ձորում»
• «Էրքայիկ»

Այս երգերը հիմնականում արտացոլում են հողին նվիրվածությունը, կորուստը, սերը և ազատամարտը։

Պարային ավանդույթներ

Ղարաբաղի ամենահայտնի պարը «Ղարաբաղի քոչարին» է՝ ռազմական տարրերով։ Մյուս կարևոր պարերից են՝

• Յարխուշտա
• Բերդ պար
• Շալախո
• Խարաչո

Այս պարերը հաճախ կատարվում են տոնակատարությունների ժամանակ, ուղեկցվում դհոլի և զուռնայի երաժշտությամբ։

---

II. Ղարաբաղի Դարավոր Ժամանակների Արվեստը

Գորգագործություն

Ղարաբաղյան գորգերը հայտնի են իրենց բարդ նախշերով և վառ գույներով։ Ամենահայտնի գորգերից են՝

• Ղազախի
• Շուշվա
• Ղարագալու
• Ջեբրայիլ

Այս գորգերը արտահայտում են ավանդական հայկական խորհրդանիշներ՝ արևի, խաչի և մայրության պատկերներով։

Կիրառական արվեստ

Արծաթագործություն, փայտի փորագրություն և կավագործություն Ղարաբաղում զարգացել են դեռևս միջնադարում։ Մանրանկարչությունը, սրբապատկերների նկարագրությունը և մատենագրությունը մշակույթի հիմնական բաղադրիչներն են։

---

III. Տոները և Ավանդույթները

Հավատամքն ու կրոնը

Ղարաբաղում քրիստոնեությունն ընդունվել է 4-րդ դարում, ու մինչ այսօր մեծ տեղ է գրավում մշակույթում։ Ամենանշանակալից տոներից են՝

• Զատիկ
• Վարդավառ
• Սուրբ Սարգսի տոնը
• Տեառնընդառաջ

Տոների ժամանակ հաճախ կազմակերպվում են տոնավաճառներ, մշակութային փառատոններ, ազգային պարեր ու գինու փառատոներ։

Հարսանեկան ավանդույթներ

Ղարաբաղում հարսանիքները դեռ պահպանել են ավանդական տարրերը՝

• հարսանեկան թասի արարողություն
• քյավորների մասնակցություն
• երգեցողություն և պարի երկար հատվածներ

---

IV. Խոհանոցային Մշակույթ

Ղարաբաղի խոհանոցը ունի ինչպես հայկական, այնպես էլ տեղային յուրահատկություններ։

Հիմնական ուտեստներ

• Ղափամա – դդումի մեջ եփված քաղցր բրինձ
• Ղարաբաղի տոլմա – թթու խաղողի տերևով
• Ճավարխաշ – մանրաձկան շիլա
• Խաշ – ձմռանը պարտադիր ավանդույթ է համարվում

Խմիչքներ

Տարածված է տնական գինին, պատրաստված հիմնականում արցախյան խնդողնի տեսակից։ Այլ հայտնի ըմպելիքներ են՝

• թթի օղի (արաղ)
• մածունով ըմպելիքներ

---

V. Ժողովրդական Հագուստ և Զարդարանք

Կանացի տարազ

• Բազմաշերտ շրջազգեստներ
• Զարդարված գոգնոցներ
• Արծաթյա վզնոցներ և գլխազարդեր

Տղամարդկանց տարազ

• Վառ գույներով վերնաշապիկ
• Զրահանման բաճկոններ
• Փաթաթված գոտիներ

---

VI. Մշակութային Կենտրոններ

Շուշի

Ղարաբաղի մշակութային մայրաքաղաքը, որտեղ գործում են թանգարաններ, արվեստի դպրոցներ, երաժշտական փառատոններ։

• Շուշիի պատմության թանգարան
• Կիրառական արվեստի կենտրոն
• Շուշվա երգչախումբ

Ստեփանակերտ

• Արվեստի պալատ
• Տիկնիկային թատրոն
• Պատանի նկարիչների ցուցահանդեսներ

---

VII. Ժամանակակից Մշակույթ և ԶԼՄ-ներ

Ժամանակակից արվեստագետներ

Ղարաբաղում նոր սերնդի նկարիչները, քանդակագործներն ու երաժիշտները ակտիվորեն ներգրավված են հայաստանյան մշակութային հոսքերում։ Տարածված են՝

• գրաֆիկական արվեստ
• ժամանակակից պոեզիա
• ռեփ երաժշտություն՝ Ղարաբաղյան կոնֆլիկտի թեմայով

Մշակութային նախաձեռնություններ

• «Արցախ փառատոն»՝ տեղական արվեստագետների մասնակցությամբ
• «Ղարաբաղի պատանեկան արվեստ» ծրագիրը
• Մշակութային ժառանգության պահպանման հիմնադրամ

Ղարաբաղի մշակույթը հարուստ է և բազմաբնույթ։ Այն արտահայտվում է ամեն մի երգի, պարի, գորգի, ճաշատեսակի և ավանդույթի միջոցով։ Պահպանելով և զարգացնելով Ղարաբաղի մշակույթը՝ մենք ոչ միայն հարգում ենք անցյալը, այլ նաև ապահովում ենք մեր ապագան՝ որպես ազգային ինքնության ամուր հիմք