Ներածություն
Հայաստանը հայտնի է իր հարուստ մշակույթով, պատմական ժառանգությամբ և բազմազան բնաշխարհով։ Գյուղական բնակավայրերը կարևոր դեր են խաղում ինչպես պատմամշակութային ինքնության պահպանման, այնպես էլ զբոսաշրջային զարգացման տեսանկյունից։ Ըստ 2012 թվականի տվյալների՝ ՀՀ-ում առկա էին ոչ միայն ժամանակակից գյուղական տներ, այլև պահպանված ու վերակառուցված ավանդական գյուղական տներ, որոնք վերջին տարիներին վերածվել են տուրիստական տների կամ գյուղական հյուրատների։
Այս հոդվածը համապարփակ ուսումնասիրություն է գյուղական ավանդական տների վերաբերյալ՝ հաշվի առնելով վիճակագրություն, ճարտարապետություն, ֆունկցիոնալ փոփոխություններ, տնտեսական դեր և դրանց ներգրավումը տուրիզմի զարգացման մեջ։
1. Գյուղական բնակավայրերը Հայաստանում 2012-ին
2012 թվականի դրությամբ Հայաստանը ուներ շուրջ 950 գյուղական համայնք, որոնց մեծ մասը կենտրոնացած էր հետևյալ մարզերում՝
- Գեղարքունիք
- Շիրակ
- Տավուշ
- Լոռի
- Վայոց ձոր
- Սյունիք
Ըստ ՀՀ Ազգային վիճակագրական ծառայության՝ գյուղերում բնակվում էր բնակչության շուրջ 36%-ը։
Գյուղական տների ընդհանուր բնութագիր
- Հիմնականում մեկհարկանի քարե կամ կավային շինություններ
- Տնտեսական բակ՝ անասնագոմ, պահեստ, պտղատու այգի
- Փայտե դռներ, փոքր պատուհաններ, արևմտյան կողմում բաց պատշգամբ
2. Ավանդական գյուղական տների ճարտարապետությունը
Հայկական ավանդական գյուղական ճարտարապետությունը խորապես կապված է տեղական բնության, կլիմայի և համայնքային կյանքի ձևավորման հետ։
Ճարտարապետական տարրեր՝
- Ջրաղաց-տուն – Տնտեսապես ակտիվ գյուղերում հանդիպում էին տներ, որոնց կողքին կային ջրաղացներ։
- Սարդարապատյան տներ – Կենտրոնական դռներով և լայն պատշգամբով, հաճախ քարհատ աղյուսից։
- Բազալտի և տուֆի օգտագործում – Լոռու և Շիրակի մարզերում բնորոշ էր մութ քարից շինարարությունը։
- Ներքնահարկ-մառան – Ստորգետնյա պահեստներ՝ ձմեռային պարենային պահեստավորման համար։
3. Տների օգտագործումը 2012-ին՝ որպես տուրիստական ենթակառուցվածք
2012 թվականին Հայաստանի կառավարության և միջազգային կազմակերպությունների աջակցությամբ սկսվել էր մի շարք ծրագրերի իրականացում՝ ուղղված ավանդական տների վերանորոգմանն ու որպես գյուղական տուրիստական տներ օգտագործմանն։
Ծրագրեր՝
- Տուրիզմի զարգացման նախաձեռնություն (USAID) – Վերակառուցված գյուղական տներ Տավուշում, Լոռիում
- Գյուղական տուրիզմի ասոցիացիա – Որպես հարթակ՝ կապի հաստատման համար զբոսաշրջիկների և տանտերերի միջև
- ՄԱԿ ԶՀԾ (UNDP) – Վարկային ծրագրեր՝ տների բարելավման համար
Գործառույթներ՝
- Տան մեկ կամ մի քանի սենյակ վերածվում էր հյուրասենյակի
- Տեղական ուտեստների պատրաստում զբոսաշրջիկների համար
- Գյուղական գործունեության (արոտաբուծություն, մեղվաբուծություն, այգեգործություն) ներգրավում
4. Տնտեսական դեր և եկամուտներ
Գյուղական տների վերածումը տուրիստական հարթակների՝
- Խթանեց գյուղացիների եկամուտների բազմազանացումը
- Ապահովեց գործազրկության նվազում գյուղերում
- Նպաստեց կնոջ դերակատարման բարձրացմանը՝ որպես հյուրընկալողի և խոհանոցի պատասխանատուի
Ըստ 2012-ի UNDP զեկույցի՝ գյուղական տների հիման վրա գործող տուրիստական հյուրատները ապահովել են միջինը 1000-1500 ԱՄՆ դոլարի լրացուցիչ տարեկան եկամուտ ընտանիքի համար։
5. Մշակութային արժեքների պահպանում
Ավանդական տների պահպանումը նպաստել է նաև մշակութային ժառանգության պահպանմանը։
- Հին կահույքի վերականգնում
- Ձեռագործ գորգերի և ծածկոցների կիրառություն
- Գյուղական տոների և ծեսերի ցուցադրում
- Տեղական լեզվի և բարբառի հաղորդում զբոսաշրջիկներին
6. Հյուրատան կառուցվածք և սպասարկում
Ավանդական տների վրա հիմնված հյուրատները տարբեր էին՝ կախված մարզից և ֆինանսական հնարավորություններից։
Տիպիկ բաղադրիչներ՝
- 1-3 սենյակ՝ հյուրերի համար
- Սանհանգույց՝ երբեմն կիսամիացված
- Ընդհանուր ճաշասրահ՝ հաճախ տան ներսում կամ բացօթյա
- Փայտե կահույք, ավանդական խալիներ, սրբապատկերներ
Սպասարկում՝
- Նախաճաշ ներառված
- Հնարավորություն՝ մասնակցելու գյուղատնտեսական աշխատանքներին
- Էքսկուրսիաներ՝ տեղական տեսարժան վայրեր
7. Դաշտային օրինակներ՝ ըստ մարզերի
Լոռի – Օձուն, Դսեղ, Սլավա
- Հին քարե տներ՝ վերակառուցված հյուրատների
- Մոտակա տեսարժան վայրեր՝ Սանահին, Հաղպատ
Տավուշ – Ենոքավան, Դիլիջան
- Փայտաշեն տներ՝ անտառամերձ հատվածներում
- Զբոսաշրջիկների ներգրավում՝ արշավների և էքստրեմալ սպորտի միջոցով
Սյունիք – Տաթև, Խնձորեսկ
- Պատմական տներ՝ քարայրային տարրերով
- Սերտ կապ Տաթևի ճոպանուղու և զբոսաշրջիկների հոսքի հետ
8. Միջազգային զբոսաշրջիկների արձագանքներ
Հյուրատներում մնացած զբոսաշրջիկները բարձր էին գնահատում՝
- Տեղական համեղ խոհանոցը
- Ընտանեկան միջավայրը
- Մշակութային կրթություն
- Գինը՝ համեմատաբար մատչելի
Ըստ TripAdvisor (2012) վերանայումների՝ գյուղական հյուրատները արժանանում էին միջինը 4.5 աստղանի գնահատականների։
9. Խնդիրներ և մարտահրավերներ
Չնայած առաջընթացին, 2012-ին գյուղական տների՝ որպես տուրիստական տարածքների զարգացմանն խոչընդոտում էին՝
- Սանիտարական պայմանների անբավարարություն
- Լեզվական արգելքներ
- Զբոսաշրջային ծառայությունների մասին գիտելիքների պակաս
- Տրանսպորտի և ինտերնետի հասանելիության սահմանափակումներ
10. Ապագա զարգացումներ (2012-ի դրությամբ և դրանից հետո)
Հայաստանի կառավարությունը և միջազգային գործընկերները 2012-ից սկսած նպատակ ունեին՝
- Ներդրումների ներգրավում գյուղական տների վերանորոգման համար
- Հատուկ դասընթացների կազմակերպում՝ տների տերերի համար
- Տարածաշրջանային տուրիստական երթուղիների մշակում
Եզրակացություն
2012-ի դրությամբ, Հայաստանի բազմաթիվ գյուղերում կային ոչ միայն բնակելի գյուղական տներ, այլև վերակառուցված և տուրիստական գործունեության մեջ ներառված ավանդական տներ։ Դրանք ապահովում էին տնտեսական շահ, մշակութային պահպանում և զբոսաշրջության տարածում քաղաքներից դուրս։ Շարունակական ուշադրությունն ու ներդրումները կարող են ապահովել այդ տների դերը որպես կայուն զարգացման գործոն
No responses yet